کنفرانس کشورهای ساحلی اقیانوس هند | اهمیت و اهداف سفر عراقچی

سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، برای شرکت در هشتمین گردهمایی وزرای خارجه کشورهای حاشیه اقیانوس هند، به مسقط، پایتخت عمان، سفر کرده است. این نشست با شعار «به سوی افق‌های جدید شراکت دریایی» برگزار می‌شود. حدود 27 وزیر امور خارجه با حضور هیئت هایی از 45 کشور در این گردهمایی حضور خواهند داشت.

کنفرانس اقیانوس هند با ابتکار بنیاد هند در سال 2016 با حضور 30 ​​کشور در سنگاپور آغاز به کار کرد.

در 8 سال گذشته، این کنفرانس به عنوان مجمع مشورتی شاخص برای کشورهای منطقه در مورد مسائل منطقه ظاهر شده است.

این کنفرانس تلاش می کند تا کشورهای مهم و شرکای اصلی دریایی منطقه را در یک پلت فرم مشترک گرد هم آورد تا در مورد چشم انداز توسعه همکاری‌های منطقه ای در حوزه‌های امنیت و اقتصاد بحث و گفتگو کنند.

رام ماداو رئیس بنیاد هند روز چهارشنبه گفت که "این کنفرانس نه تنها در منطقه بلکه در کل جهان به یک رویداد تقویمی تبدیل شده است."

همچنین این کنفرانس با چشم انداز 2040 عمان مطابقت دارد که بر تنوع اقتصادی، پایداری زیست محیطی و ترویج انرژی‌های تجدیدپذیر متمرکز است.

کشورهای حاشیه اقیانوس هند به دلیل موقعیت جغرافیایی، منابع طبیعی، مسیرهای تجاری و اهمیت ژئوپلیتیکی، روابط و همکاری‌های گسترده‌ای در حوزه‌های مختلف دارند. این همکاری‌ها شامل ابعاد اقتصادی، تجاری، امنیتی، انرژی و فرهنگی است. ایران نیز به عنوان یکی از کشورهای مهم در این منطقه، نقشی کلیدی در این همکاری‌ها ایفا می‌کند.

کشورهای حاشیه اقیانوس هند در قالب نهادهای مختلف همکاری می‌کنند، از جمله:

اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای حاشیه اقیانوس هند  (IORA)؛

موافقت‌نامه بنادر و مسیرهای دریایی: با عضویت کشورهایی مانند هند، ایران، عمان و سریلانکا برای تسهیل تجارت و حمل‌ونقل؛

ائتلاف امنیت دریایی: با عضویت کشورهای هند، استرالیا و فرانسه که در زمینه امنیت دریایی برای مقابله با دزدی دریایی و قاچاق همکاری می‌کنند.

اهمیت روزافزون اقیانوس هند در رقابت‌های جهانی

بر اساس  نظریه آلفرد ماهان، هیدرو استراتژیست و مولف مطرح آمریکایی، برتری دریایی در اقیانوس هند مساوی با نفوذ جهانی است. امروزه اقیانوس هند به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مسیرهای تجاری جهان با  افزایش فعالیت های نظامی شناخته می‌شود که از اهمیت راهبردی برخوردار است.

گستره وسیع آب های سومین اقیانوس بزرگ  جهان، سواحل 26 کشور را لمس می کند. از  خلیج فارس تا تنگه مالاکا،  اقیانوس هند شریان اصلی تجارت بسیاری از کشورهای جهان است به صورتی که70 درصد از ترافیک کانتینری جهان را مدیریت می کند. حتی برای بسیاری از کشورهای محصور در خشکی دیگر مانند  نپال و بوتان ، اقیانوس هند یک راه نجات است.

اهمیت این منطقه موجب رقابت ابرقدرت‌های جهانی برای توسعه نفوذ و حضور در آن شده است. ایالات متحده و بریتانیا با پایگاه دیگو گارسیا و  فرانسه  با جزیره ریونیون در حال حاضر در منطقه فعال هستند. همچنین  چین  برای گسترش نفوذ خود در منطقه سرمایه‌گذاری زیادی می‌کند بویژه از طریق ابتکار «یک کمربند یک راه« که دارای ابعاد مختلف استراتژیکی، ژئوپلیتیکی، سیاسی، اقتصادی و امنیتی است.

این پروژه دارای دو مسیر زمینی و بحری است. مسیر دریایی این پروژه با عنوان جاده ابریشم دریایی قرن 21 پس از عبور از اقیانوس هند به بندر ونیز در اروپا متصل می گردد. آمریکا نیز برای رقابت با این ابرپروژه، ابتکار کریدور ترانزیتی آیمک (IMAC) را طراحی کرده است تا هند را به اروپا متصل کند.

در این میان ایران به دلیل موقعیت استراتژیک خود در شمال اقیانوس هند، نقش مهمی در تأمین امنیت انرژی، حمل‌ونقل و تجارت منطقه‌ای دارد. بندر چابهار به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بنادر تجاری ایران، پتانسیل بالایی برای گسترش همکاری‌های ترانزیتی و اقتصادی در منطقه دارد و زمینه مناسبی را در ابعاد گوناگون جهت اثرگذاری در روابط میان دو کشور هند و چین و به تبع آن در تحولات اقیانوس هند بوجود آورده است.

با توجه به این موقعیت ژئوپلتیکی، ایران یکی از اعضای موسس اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای حاشیه اقیانوس هند در سال ۱۹۹۷ بوده است. هدف این سازمان تلاش برای گسترش منافع جمعی کشورهای عضو و ایفای نقش در توسعه پایدار و امنیت اقیانوس هند بوده است.

 IORA  در طول بیش از دو دهه فعالیت خود توانسته است به یک نهاد تأثیرگذار در منطقه در حوزه‌های اقتصادی، امنیتی و زیست‌محیطی تبدیل شود به صورتی که اعضا آن از ۷ کشور عضو اولیه، امروزه به ۲۳ کشور عضو و ۱۲ شریک گفت‌وگو رسیده است.

با این حال، چالش‌های ژئوپلیتیکی و اقتصادی، نیاز به همکاری‌های بیشتر بین کشورهای عضو را ضروری کرده است.

اهداف و اهمیت سفر عراقچی

ایران با دارا بودن سواحل گسترده در حاشیه اقیانوس هند، به دنبال توسعه روابط اقتصادی و دریایی با کشورهای عضو این گردهمایی است. حضور در این نشست فرصتی برای بررسی راه‌های گسترش تجارت، سرمایه‌گذاری مشترک و بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل دریایی فراهم می‌کند.

این سفر نشان‌دهنده تمایل ایران به ایفای نقش فعال در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی است و فرصتی برای نمایش توانمندی‌ها و ظرفیت‌های ایران در حوزه‌های مختلف به دست می‌دهد. ایران از طریق بندر چابهار به عنوان یک قطب ترانزیتی مهم، به توسعه تجارت با هند، افغانستان و آسیای مرکزی کمک می‌کند. همچنین همکاری‌هایی در زمینه صادرات انرژی (نفت و گاز) به هند و دیگر کشورهای منطقه دارد.

عراقچی در حاشیه این اجلاس، دیدارهای دوجانبه‌ای با وزرای امور خارجه و دیگر مقام‌های شرکت‌کننده خواهد داشت. این دیدارها می‌تواند به بهبود روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران با سایر کشورهای عضو منجر شود.

در حوزه امنیتی نیز، ایران به دنبال همکاری با دیگر کشورها برای تضمین امنیت دریایی، مبارزه با دزدی دریایی، ماهیگیری غیرقانونی و تأمین امنیت خطوط کشتیرانی است. ایران به عنوان یک قدرت مسلط دریایی در منطقه، در تأمین امنیت خلیج فارس و تنگه هرمز نقش محوری دارد و در همکاری‌های امنیتی منطقه‌ای، مانند رزمایش‌های مشترک دریایی با چین و روسیه، شرکت می‌کند.

همچنین گفتگو درباره توسعه سیاست‌های اقتصاد آبی و هماهنگی کشورهای ساحلی در بهره‌برداری مسئولانه از منابع اقیانوسی شامل اکوتوریسم، شیلات پایدار و زیست‌فناوری دریایی از دیگر محورهای رایزنی‌های هیأت‌های دیپلماتیک خواهد بود.

ارائه دیدگاه‌های ایران در بررسی پاسخ به چالش‌های مشترک در حوزه اقیانوس هند، مانند تغییرات اقلیمی، حفاظت از محیط زیست دریایی و توسعه پایدار، از دیگر ضروریات و اهداف سفر وزیر خارجه است که ایران می‌تواند نقش مؤثری در این زمینه‌ها ایفا کند.

در مجموع، سفر عباس عراقچی به عمان برای شرکت در این گردهمایی، فرصتی ارزشمند برای تقویت همکاری‌های منطقه‌ای، توسعه روابط دوجانبه و تأکید بر نقش مؤثر ایران در تأمین امنیت و ثبات اقیانوس هند محسوب می‌شود.